Eusko Jaurlaritzak, Ihobe sozietate publikoaren bidez eta Euskalmet-Euskal Meteorologia Agentziaren laguntzarekin, «Klimaren Egoera Euskadin» lehen txostena argitaratu du, lurraldeko bilakaera klimatikoaren azterketa zehatza egiten duena 1970etik 2023ra arte, hau da, eskuragarri dauden azken datuekin erregistratu den urtera arte. Hori Euskalmetek egindako erregistroei esker izan da posible, 35 urte baitaramatza datuak biltzen, Lurra Behatzeko Europar Batasuneko Copernicus Programak eskaintzen duena baino zehaztasun lokal handiagoarekin.
“Klimaren Egoera Euskadin” txostenak nazioarteko eta eskualdeko datu zientifikoak sintetizatzen ditu, orain arte lurraldean klimari dagokionez ikusitako aldaketen ikuspegi integrala emanez, eta etorkizunerako proiekzio klimatikoen analisiekin osatzen ditu, horri esker, datu zehatzagoak eta tokiko errealitatera egokituak izateko. Zehazki, txostenak tenperaturen etengabeko igoera, bero boladak eta antzeko muturreko gertaeren maiztasun handiagoa eta itsasoaren mailaren igoera nabarmentzen ditu, eta klima aldaketa arintzeko eta egokitzeko neurriak ezartzeko premia azpimarratzen du.
Datuak berez mintzo dira. Planeta, zalantzarik gabe, berotzen ari da: erregistroak daudenetik, 2024a urterik beroena izan da, eta industriaurreko tenperatura baino 1,5 ºC-ko igoera gainditu duen lehen urte osoa izan da. Horri gehitu behar zaio Europa dela oraindik ere munduan azkarren berotzen ari den eskualdea, industriaurreko garaitik 2,4 °C inguru igo baita tenperatura, planetako batezbestekoa baino ia gradu bat gehiago.
“Euskadi ez dago hortik kanpo. Ihobek klima aldaketaren inguruan garatutako agertokien arabera, tenperatura 5 ºC-raino igo liteke mende amaieran, eta horrek inpaktuak eragingo ditu herritarrengan, azpiegituretan eta enpresetan, eta lehorte eta sute arriskua areagotuko du, beroagatik ez ezik, baita urtaroen iraupenean eta prezipitazioen erregimenean izandako aldaketengatik ere, zeinek eragina izango duten nekazaritzan eta ingurune naturalean”, azpimarratu du Eusko Jaurlaritzako Ingurumen sailburuorde Josu Bilbaok.
Euskadik espezifikotasun klimatikoa du, Bizkaiko Golkoaren eraginak, Pirinioetatik gertu egoteak eta bi gune klimatikok (atlantikoa eta mediterraneoa) eta trantsizioko gune batek baldintzatuta. Horregatik, garrantzi berezia du Eusko Jaurlaritzak Euskalmeten bidez egiten duen jarraipen meteorologiko eta klimatikoak, baita alerta goiztiarreko sistemek ere, horien artean ibaiak neurtzeko sistemak, neurketa ozeanikoa eta meteorologikoa, modelizazio eta iragarpen sistemak eta larrialdi zerbitzuei, administrazioei eta biztanleei abisua emateko sistemak.
Alde horretatik, Joana Egiluz sailburuordeak adierazi duenez, «aspalditik ikusten dugu aldaketa nabarmenak gertatzen ari direla klima-aldaketarekin lotutako fenomeno meteorologiko kaltegarrietan, eta, horren ondorioz, hainbat tresna sortu eta garatu behar ditugu, horrelako egoera larrietan sor daitezkeen kalte berriak minimizatzeko gai direnak. Horregatik, ezin dugu ahaztu administrazio gisa dugun erantzukizuna Euskadiko behaketa-sarea mantentzeko eta hobetzeko. Tokiko kalitate-daturik gabe, ezinezkoa da klima-aldaketak planteatzen dizkigun erronkei behar bezalako ezagutzarekin heltzea, ezta alerta goiztiarreko sistema egokiei eustea ere, hori baita gure egunerokotasunean funtsezko tresnetako bat «.
Txostenaren datu nagusiak
1970etik, Euskadiko tenperatura 0,3 °C igo da hamarkada bakoitzeko. 2022. eta 2023. urteak izan ziren erregistratutako beroenak. Txostenak bero boladen maiztasuna eta iraupena igo direla nabarmentzen du. Hamarkada bakoitzean, 1970etik, egun bero eta oso beroak, non batez besteko tenperaturak eta maximoak anormalki altuak diren, eta gau beroak, non tenperatura minimoak ere anormalki altuak diren, sei egun igo dira. Udako egunei dagokienez, tenperatura maximoa 25 ºC-tik gorakoa izan duten lau egun gehiago egon dira hamarkada bakoitzeko. 2022. eta 2023. urteak 75 egun bero baino gehiago izateagatik nabarmentzen dira, 2020an erregistratutakoak 20 egun baino gehiagotan gaindituta, azken hori egun bero gehien izan dituen hirugarren urtea izanik.
Bero boladen egun kopurua bikoiztu egin da: 1970-2000 aldian 4 egunekoa zen, eta 2014-2023an ia 9koa. Beroaldietan erregistratutako batez besteko tenperatura maximoak ere gorakada bat erakusten du. Ekitaldirik luzeena 2003an izan bazen ere, hamabi-hamahiru egun arteko iraupenarekin, 2022an gertatu zen bero bolada gehien, aurrekaririk gabeko urtea izanik, hogeita hiru egun baino gehiagoko bero boladekin. Datu horiekin batera, egun hotzen eta izotz egunen murrizketa dago.
Itsas mailaren igoerari dagokionez, 2,5 mm igo da urtero 1993tik. Bresteko mareografoak, hau da, Bizkaiko Golkoko Frantziako hiri horretan denboran zehar itsasoko uraren maila erregistratzen duen tresnak, 20 cm baino gehiagoko igoera erakusten du azken bi mendeetan, XXI. mendean igoera nabarmenarekin.
- urterako itsas maila 26 cm igotzea aurreikusita dago, eta 2100erako 51 eta 100 cm artean. Mehatxu garrantzitsua da hori, kontuan hartuta euskal biztanleen %60 inguru kostaldeko udalerrietan bizi direla eta, kalkuluen arabera, 2100. urtean 40.000 pertsona bizi daitezkeela urak har ditzakeen eremuan, agertokirik okerrenean.
Bizkaiko Golkoko itsasoaren azaleraren tenperaturari dagokionez, 0,25 ºC inguru igo da hamarkada bakoitzeko. 2023an, anomaliek 1 °C-ko atalasea gainditu zuten, 1991-2020 epealdiarekin alderatuta. 2023an, Euskadiko kostaldean itsasoaren azaleraren batez besteko tenperatura inoiz erregistratutako beroena izan zen.
Euskadin egindako euriari dagokionez, txostenak ez du joera argirik aurkezten, baina 1989a urterik lehorrena eta 2013a euritsuena izan zirela adierazten du. Halaber, muturreko prezipitazioen maiztasunean ez da aldaketa esanguratsurik ikusten.
Beroketa globala eragiten duten gasei dagokienez, txostenak gogorarazten du Euskadin berotegi efektuko gasen emisioak %33 jaitsi direla 2005etik, Euskadiko Trantsizio Energetikorako eta Klima Aldaketarako Planaren helburuekin bat etorrita. Hala ere, garraioaren sektoreak, 1990etik, emisioetan %135eko igoera izan duela adierazten du.
Ekintza klimatikoa beroketa arintzeko eta lurraldea egokitzeko
“Klimaren Egoera Euskadin” txostenak agerian uzten du erronka klimatikoei aurre egiteko egokitzapen eta arintze neurriak ezartzen jarraitu eta indartu beharra dagoela, baita erakundeen, enpresen eta herritarren arteko lankidetza ere, etorkizun erresiliente eta jasangarriagoa lortzeko.
Berriki egindako azterlanen arabera, berraseguru konpainien informazioaren arabera, 1980tik 2021era bitartean fenomeno meteorologiko eta klimatikoek eragindako guztizko galera ekonomikoak 560.000 milioi eurotik gorakoak izan ziren (2021ean zeuden datuekin) EBko 27 estatu kideetan. Datu horien arabera, galeren heren-laurden bat artean bakarrik zeuden aseguratuta. Mende amaieran +3 ºCko agertoki batean, urtean 175.000 milioi euroko eragin ekonomikoa aurreikusten da EBn (EBko BPGaren %1,4), eta tenperaturaren igoera 2 ºC-tik behera geldiaraztea lortuko balitz, ordea, zifra erdira jaitsiko litzateke.
Datu horien aurrean, garrantzitsua da klima aldaketaren inpaktuetara egokitzea eta minimizatzea. Euskadin Trantsizio Energetikoaren eta Klima Aldaketaren EAEko Legea dugu, klima aldaketara egokitzeko lege aitzindaria, izan ere, gaur egun arintzea eta egokitzea maila berean jartzen duten lege bakarrenetakoa da, neurri espezifikoak jasotzen dituena, Euskadi lurralde erresiliente eta klima aldaketaren ondoriorik makurrenetara egokitzeko”, azpimarratu du Josu Bilbao sailburuordeak.
«Gure bokazioa Babes Zibileko Sailburuordetzatik alor honetan», gaineratu du Joana Egiluzek, «arrisku potentzial desberdinei lotutako inpaktua murriztea izan da eta izango da. Horretarako, Euskalmetek fenomeno horiek aurreikusi eta behatzen ditu, Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteorologiako Zuzendaritzarekin lankidetza estuan. Datu gordinak behar bezala prozesatu, araztu eta tratatu behar dira, ondorio zuzenak atera ahal izateko. Horixe da, hain zuzen ere, Euskalmeteko adituek pairamen handiz lan egiten duten funtsezko ildoetako bat, ikusgarritasun txikiagoko zereginak beren gain hartzen baitituzte, baina funtsezkoak dira euskal gizartearen ongizaterako, bereziki klimaren zaintzaren esparruan «.
Euskadi klima aldaketari buruz erresilienteagoa izan dadin, erakundeen arteko lankidetza beharrezkoa da, gobernantza klimatikoko sistema berriak sortzeko. Horixe da, hain zuzen ere, KAIA (Klima Aldaketaren InpaktuA) koordinazio mahaiaren helburua; mahaia duela gutxi aurkeztu da, Eusko Jaurlaritzako Natura Ondare eta Klima Aldaketara Egokitzeko Zuzendaritzak gidatuta, eta, Ihobe eta Euskalmetez gain, URA Uraren Euskal Agentzia, Lurralde Plangintza eta Hiri Agendako Zuzendaritza, Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteorologiako Zuzendaritza eta AZTI dira partaideak. KAIA klima aldaketara egokitzeko 5 proiektu erakusle hedatzeko lanean ari da dagoeneko: Zarauzko malekoia, Bakioko padura, Gasteizko Astegietako meandroa, Bilboko itsasadarra eta Txingudiko badia.
