Eusko Jaurlaritzaren eta BBVA Fundazioaren arteko lankidetza-programaren II. Edizioa
- Eusko Jaurlaritzak eta BBVA Fundazioak sustatutako Xabier Lete Beka euskarazko literatura-sorkuntza bultzatzera bideratuta dago, eta euskarazko idazleei beren literatura-proiektuan urtebete emateko aukera eskaintzen die, 70.000 euroko laguntzari esker.
- Beka hau bi erakundeek talentu sortzailea eta, zehazkiago, euskarazko sorkuntza bultzatzeko hartutako konpromisoan sartzen da.
Patxi Zubizarreta Dorronsoro idazlea da Eusko Jaurlaritzak eta BBVA Fundazioak bultzatutako Euskarazko Literatura Sorkuntzarako Xabier Lete Bekaren 2025. edizioko adituen batzordeak hautatutako egilea. 70.000 euroko dirulaguntza horren helburua da beharrezko baldintzak eskaintzea egile batek urtebetez osorik euskarazko literatura-proiektu bat idazten jardun dezan.
Zubizarretak aurkeztutako proposamenak, ebaluazio-batzordeak nabarmendu duenez, “idazkera dotorea eta aberatsa du, indar handiko prosa, eta erreferentzia mitiko eta literarioek tartekatzen dute”. Bereziki baloratu da egileak norberaren eguneroko bizitzaren mundu sekretuan barneratzeko duen modua; vita minimaren alde egin du, anonimatuan geratu ohi diren gertaerak lehen planora ekarrita eta pertsonaien introspekzioa arakatuta.
Eleberrian, nabigatzaile batek etxetik alde egitea erabaki du, emaztea behatzeko. Nabigatzaileak uste du emazteak anakoreta batekin harremana duela. Eleberriak —hautaketa-batzordearen aktak nabarmentzen duenez— “bidaien imajinarioa eta lorategietako sinbologia uztartzen ditu, eta testuarteko sare aberatsa proposatu”; besteak beste, Herman Melville, Nathaniel Hawthorne, Emily Dickinson eta Henry Thoreau idazleak biltzen ditu.
Barnekoari eta egunerokoari buruzko eleberri introspektiboa
Zubizarretak nobela “lasaiagoa” proposatzen du, eta so egin eta begiratzea erdigunean jartzen ditu: “Txoriei begira zegoen gizonari begira zegoen emakumea izenburua jarri diot proiektuari. Itsasontziko kapitain baten istorioa kontatzen du: honek, itsasaldi bati ekin beharrean, lurreko aterpe batean ezkutatzea erabaki du, emaztearen intimitatean nabigatzeko, hirugarren pertsona batekin partekatzen duten etxean kamerak jarri ondoren; pertsona hori kapitainak berak erreskatatu eta babestu zuen anakoreta bat da”. Narrazioak, beraz, kapitainaren ikuspuntua jarraitzen du, istorioaren benetako voyeur gisa azaleratzen dena.
Aukeratutako proiektuak anonimatuan geratzen diren eguneroko gertaera intimoak lehen planoan kokatzen ditu, introspekzioaren prismaren pean. Ildo horretan, istorioak pertsonaien barne-mundua du ardatz, itxuraz txikia eta monotonoa dena. “Irudipena dut denbora-dispertsio moduko batean gaudela, albisteetan harrapatuta, gaurkotasunaren tiraniaren pean, eta ez garela konturatzen egunerokotasunaz, txikitasunaz, bizitzak esan nahi duenaz. Nobela honek, Juan Mayorgak esan bezala, bizitzaren zaratari adi egotea proposatzen du, baina baita zarata horrek ezkutatzen duen poesiaren bila ibiltzea ere”, adierazi du idazleak.
2023ko Haur eta Gazte Literaturako Sari Nazionalak Lawrenceren Lady Chatterleyren maitalea eta Hitchcocken Atzealdeko leihoa bezalako erreferentzia literarioetatik edaten du, eta lan honen testuarteko ehunaren parte dira: “Istorio honetarako asko inspiratu ninduen Nathaniel Hawthorneren ‘Wakefield’ ipuinak. Egun batean desagertu eta bere etxebizitza zaharraren ondoko kalean bizitzen jarri den gizon baten istorioa da; 20 urte igaro dira haren berririk izan gabe. Fernando Fernán Gómezen El anacoreta filmak ere eragin zidan, etxeko komunetik ez ateratzea erabakitzen duen gizon bati buruzkoa. Lan honen bidez literatura klasikoko eta zinemako lan askoren errepasoa egiten da”.
Gauzen kontakizunaz presarik gabe gozatzea literaturarekin lotzen du Zubizarretak, eta eleberri hau idatziz praktikan jarri nahi izan du: “Aurretik, nire lanetan, mundu intimo hori jorratu dut, baina abenturazko nobelen bidez, komatxo artean, ekintzaren bidez. Kasu honetan, oraindik ez dakit istorioak nora eramango nauen. Idazten dudanean nire bizimodua, edo gaur egungo gizartea, nolabait kolokan jartzea ere bilatzen dut”. Idazlearen iritziz, Xabier Lete Bekaren moduko laguntzak patxadazko parentesia dira edozein idazlerentzat, eta aipatzen duen sorkuntza patxadatsuago hori egitera gonbidatzen dute: “Posible egiten du honetan dihardugunok atsedenaldi bat izatea, oasi txiki bat: idazteko erretiratzen gara, denboraz eta kontu ekonomikoez kezkatu gabe, eta are oasiago bihurtzen da euskarazko literaturaren panoraman”.
Idazle gasteiztarrak analogiaren bidez adierazten du literaturaz duen ikuspegia: “Buñuelek kontatzen zuen bere herrian, zinema iritsi zenean, filmak pianista batek eta esplikatzailea deitzen zioten beste figura batek lagunduta proiektatzen zirela. Esplikatzailea pelikula nola zihoan azaltzen zihoan, jendea ez baitzegoen ohituta lengoaia zinematografikora. Paradigma-aldaketa garaiotan, literaturak rol hori izan dezakeela uste dut, eta gauzetan ezkutatzen den misterioa zalantzan jarri eta horri buruz hausnarrarazi diezaguke”. Idazlearen asmoa da gure barne munduko hondamendi, kataklismo eta misterioak arakatzea.
Egileari buruz
Patxi Zubizarreta Ordizian jaio zen 1964an eta Gasteizen bizi da egun; bertan ikasi zuen Euskal Filologia. Irakasle-lanetan hasi zuen ibilbidea, baina laster erabaki zuen idazteari ekitea, tailerrak emateari utzi gabe eta prestakuntza jaso gabe, esaterako, zinemako gidoian. Hainbat komunikabidetan kolaboratzailea izan da eta gidoilaria, bai telebistarako eta baita zinemarako ere. Bere literatur lanak oroimenarekiko eta euskal tradizioarekiko interesa uztartzen ditu, eta migrazioa eta arabiar mundua bezalako gaiak jorratu ditu. Haren lanen artean daude Urrezko giltza, Julien Vinsonen hegaldia, Hiru gutun Iruñetik, Usoa eta Korri, Kuru, korri!.
Besteak beste, Exupéryren Printze txikia, Naguib Mahfuzen Mirarien kalezuloa eta Abdellah Taïaren zenbait eleberri euskaratu ditu. Era berean, bere liburuak katalanera, galegora, gaztelaniara, ingelesera, frantsesera, alemanera, eslovenierara, polonierara eta koreerara itzuli dira, beste hizkuntza batzuen artean. Gainera, generoak eta diziplinak uztartuta, ikuskizunak eta performanceak aurkezten jarraitzen du Zubizarretak, bai Euskal Herrian, bai atzerrian, musikariek eta margolariek lagunduta.
Euskadi Literatura saria, Lizardi saria, Ignacio Aldecoa saria, Ala Delta saria (birritan) jaso ditu, eta Haur eta Gazte Literaturako Sari Nazionala jaso zuen 2023an Zerria lanagatik.
Hautaketa-batzordea
Bigarren edizioko proposamenak baloratu dituen adituen batzordearen buru Jon Kortazar Uriarte Euskal Filologian doktorea, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskal Literaturako katedraduna, idazlea eta literatura-kritikaria izan da, eta idazkaria Alexander Gurrutxaga Muxika, Euskal Herriko Unibertsitateko Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika Saileko irakaslea. Batzordekideak izan dira Katixa Agirre idazlea eta Ikus-entzunezko Komunikazioa eta Publizitatea saileko irakasle agregatua Euskal Herriko Unibertsitatean; Aritz Galarraga idazlea, editorea, literatur kritikaria, Madrilgo Unibertsitate Konplutenseko Hizkuntzalaritza Saileko irakaslea eta Literaturan doktorea Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan eta Paueko eta Aturrialdeko Unibertsitatean; eta Lourdes Otaegi Euskal Filologian doktorea eta Hizkuntzalaritza eta Euskal Ikasketak Saileko irakasle agregatua Euskal Herriko Unibertsitatean.
Euskal literatura bultzatzeko programa
Xabier Lete Beka 2024an jarri zen abian, Eusko Jaurlaritzaren eta BBVA Fundazioaren ekimena, globalizazio-testuinguruan euskarazko literatur talentua bultzatzeko asmoz. Ibilbide sendoa duten egileentzat da, dedikazio osoa behar duen literatura-proiektu handi bati ekiteko prest daudenentzat. Zenbateko ekonomiko horren bidez, dedikazio esklusibo hori hamabi hilabetez ahalbidetzen da. Beka horren bidez, Eusko Jaurlaritzak eta BBVA Fundazioak euskarazko kultur ekoizpenarekin duten konpromisoa berresten dute, euskal literaturak euskaraz duen kalitatea, aniztasuna eta aitorpena sustatuta.
Iaz, lehenengo edizioan, Eider Rodríguez Martín idazleak eskuratu zuen. Istripu baten kronologia eleberriagatik hautatu zuten, ETAren amaieraren osteko Euskadiren testuinguruan trauma, identitatea eta egia bezalako gaiak jorratzen dituen kutsu errealista eta introspektiboko lana.
