Bihar, larunbata, Gipuzkoako klub nautikoetako Arrain Denok elkarteko berrogeita hamar aisiako ontzik parte hartuko dute hegaluzeak eta atunak markatzeko lanetan, Aztik —Itsasoaren eta Elikagaien Ikerketa Zentroak— bi espezieen migrazioei eta ohiturei buruz egiten dituen azterketetan laguntzeko. Joan den asteburuan, hogeita hamar baino gehiago markatu zituzten —arrantzatu eta itsasora kalterik egin gabe itzuli ziren—, bizkar-hegatsean “espageti” izeneko identifikatzaile ñimiño bat jarri ondoren. Aztiko zientzialariek “txipak” jartzen dizkiete satelite bidez lokalizatzeko.
José Luis Bodón Arrain Denok elkarteko presidentearen hitzetan, “horren bidez, itsas arrantzaren praktika arrazionalizatu eta espezieak aztertzen eta kontserbatzen laguntzen dugu”. Euskadiko eta Gipuzkoako arrantza-federazioek bultzatzen dute elkartea, eta Eusko Jaurlaritzako Elikadura, Landa Garapen, Nekazaritza eta Arrantza Sailaren eta Azti Zentroaren laguntza du.
“Adierazgailu txiki horrekin markatu ondoren”, zehaztu du José Luis Bodónek, “arrantzaleek hegaluze hori arrantzatzen dutenean, gorde egiten dute, eta Aztira bidaltzen dute, datuak eta estatistikak egiteko. Gure arrantzale profesionalen lana bikaina da, eta itsas ingurunearen eta hainbat espezieren iraunkortasunari laguntzen dio”.
«Arrantza eraldatzea da, neurririk gabe ez arrantzatzea baino ingurumen-kontzientziaz arrantzatzea baizik» Denoken hezkuntza-lanaren ardatza. Aleen gutxieneko neurriak errespetatzen dira eta ugalketa bermatzen da”.
Datuak Aztira bidaltzen dira, erakunde hori arduratzen baita datuak aztertzeaz eta itsasoko fauna zaintzeaz. Euskal kostaldeko toki batzuetan, aspaldi ikusi ez ziren espezieak berragertzen ari dira, eta, aldi berean, urruneko beste espezie batzuk finkatzen ari dira.
Iñigo Onandia AZTIko arrantza-kudeaketan adituak bere webgunean dioenez, “atunak markatzea funtsezko tresna da arrantza-ikerketarako. Hegaluzeen, atunen, marrazoen eta kontserbaziorako garrantzitsuak diren beste espezie askoren (komertzialak edo ez) migrazioari, hazkundeari eta ekologiari buruzko funtsezko datuak lortzeko aukera ematen du”.
Leandro Azkue Eusko Jaurlaritzako Arrantzako sailburuordearen iritziz, “ezagutza horrek itsas populazioen kudeaketa eta kontserbazioa hobetzen laguntzen du, eta arrantzategi eta arrantza-sektorearentzat jasangarritasun handiagoa lortzen laguntzen du. Itsas baliabideak kontserbatzeak duen garrantziaren inguruan kontzientzia handiagoa sortzen da. Gainera, euskal arrantzale profesionalak aliatu ezin hobeak dira kontserbazioan”.
2001az geroztik, arrantza-sektore profesionalarekin eta aisiako sektorearekin lankidetzan dihardu AZTIk, atunak markatzeko kanpainak egiteko. Bi markatze mota erabiltzen dituzte: konbentzionala, harrapatutako atunen bizkarrean txertatutako «espageti» motako markak erabilita, eta markatze elektronikoa.
Bi mota
2004az geroztik, gailu aurreratuagoak erabili dira hainbat datu biltzeko, hala nola sakonera, tenperatura eta argia, eta horrek aukera ematen du mugimendu-ereduak etengabe eta xehetasunez monitorizatzeko. Gailu horiek sentsoreak dituzte, eguzki-argian eta egunaren iraupenean oinarritutako algoritmoen bidez geolokalizazioa kalkulatzeko.
Hogei urtean zehar, markatze-kanpainek arrakasta handia izan dute itsas espezieak hobeto ezagutzeko: migrazio-mugimenduak, stocken egitura eta hazkundea. Azken aurkikuntzetako baten bidez atun moja Bizkaiko golkoan egon ohi denaren lehen ebidentzia zientifikoa lortu da.
Aisiako arrantzako jardunaldi batean urte bat lehenago markatutako bi moja 2024an berriro harrapatzeari esker, egiaztatu da espezie hori, hegaluzea eta hegalaburra bezala, urtero itzul litekeela inguru horretara.
Bizkaiko Golkoko atun mojaren migrazioari eta portaerari buruz lortutako datuek teoria hori indartzen dute: zenbait atun-espezietako ale gazteak urtero itzultzen dira ur horietara, hegalaburraren eta hegaluzearen antzeko ereduak jarraituz, harrapakin ugariek erakarrita (antxoak, adibidez).
2022an, Vincent Galland arrantza-ontzi frantziarrak hegaluze ale bat harrapatu zuen Irlanda hegoaldean. Arrainak 85 cm neurtzen zituen, 11,6 kilo pisatu, eta bi urte lehenago Iñigo Onandia itsas ikertzaileak Bilboko abratik 12 miliatara zegoen arrantza-ontzi batean jarritako gailu txiki bat ezkutatzen zuen. Arrainak 70 zentimetro zituen orduan eta 7 kilo inguru pisatzen zituen.
Berreskuratu ondoren, AZTIko laborategietara bidali zuten marka, eta han beste sorpresa bat zuten zain ikertzaileek: lehen aldiz erregistratu zen hegaluze gazte baten bi urteko migrazio-ibilbidea.
