Nafarroako Gobernuko bigarren presidenteorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilari Ana Olloko eta Kataluniako Generalitateko Justizia eta Kalitate Demokratikoko kontseilari Ramon Espadalerrek bi administrazioen arteko lankidetza-hitzarmena sinatu dute gaur Iruñean, datozen lau urteetarako. Hitzarmen horrek bi erkidegoek 2020tik Memoria Demokratikoaren arloan zuten akordioa ordezkatu eta osatzen du.
Nafarroako Jauregian egindako bileran, bi ordezkariek Nafarroako eta Kataluniako gobernuen konpromisoa eta apustua partekatu dute Memoriaren eta Bizikidetzaren politika publikoak mantentzeko eta indartzeko, zenbait erkidego politika horiek ezabatzen ari diren eta Europan zein nazioartean olde erreakzionarioa zabaltzen ari den une honetan.
Azken urteotan, Nafarroak eta Kataluniak lankidetza estua izan dute memoria-politiketan, eta horietan bi lurraldeak aitzindari izan dira Estatuan. Konpromiso sinboliko eta politiko horretatik haratago, hitzarmenak aukera ematen du ekimen komunak garatzeko, esparru juridiko horren pean, Nafarroako Memoriaren Institutuaren eta Memorial Democràtic-en lankidetzaren bidez, gobernu bakoitzak eskumena duen bi erakunde publikoak, zuzendaritza nagusien menpe daudenak.
Gogoan izan behar da Katalunia frankismoaren biktimak berreskuratzeko eta erreparatzeko arloan ibilbide handiena izan duen komunitateetako bat izan dela, bai instituzionalki, bai gizarte zibilean, besteak beste Memoria Historikoari dagokionez. Hori dela eta, Euskadirekin batera, Nafarroako Gobernuarentzat erreferentzia izan da 2015etik aurrera elkarte memorialistek eta Foru Parlamentuak adierazpen bidez eta arauak onartuz lantzen zuten erronka hori bere gain hartu zuenean.
Lankidetza dibulgazioan zein sentsibilizazioan eta sinergiak datu-baseetan
Nafarroako lehendakariorde eta kontseilari Ana Ollok, duela hamarkada bat baino gehiagotik Foru Gobernuaren politika horien arduraduna izanik, azken urteotan Generalitatearekin izandako lankidetza ona nabarmendu du, Gerra Zibilean eta diktadura frankistan desagertutako pertsona eta gorpuzkiei buruzko informazioa trukatzea erraztuz, dibulgazio- eta sentsibilizazio-jarduerak eginez eta abar. Zehazki, Ollok gogorarazi duenez, elkarrekin egindako lana funtsezkoa izan zen Ramon Haro San Kristobalgo gotorlekutik (Ezkaba) ihes egindako presoaren gorpuzkiak identifikatzeko, bai eta tesauroei, memoria-guneei edo sinbologiari buruzko datu-baseetan lankidetzan aritzeko ere, Nafarroako Oroibidea datu-basea hobetzeko.
Sinatu berri den hitzarmen berriak aukera ematen du, adibidez, Gerra Zibilean eta erregimen frankistan desagertutako pertsonak identifikatzeko kasuan kasuko banku autonomikoen (Oroibidea eta Banc de la memòria democràtica) DNA laginak partekatzeko aukeran sakontzeko, bai eta artxibo digital horiei dagokienez adimen artifiziala erabiltzeko aukeran sakontzeko ere. Gainera, Memoriaz sentsibilizatzeko, zabaltzeko eta berreskuratzeko helburu komunetik abiatuta, bi erakundeek erakusketak eta beste ekintza batzuk partekatuko dituzte errepresio frankistaren biktimak erreparatzeko, duintzeko eta aitortzeko.
Akordio honek hainbat gai biltzen ditu, hala nola memoria-tokiak seinaleztatzea, erakusketak, ekitaldiak edo solasaldiak batera antolatzea, «Memoria duten eskolak», «Memoriaren ibilbideak» edo «Testigantzak ikasgeletan» bezalako hezkuntza-programak partekatzea, bai eta errepublikaren erbesteko errealitatearen ezagutza eta hedapena elkarrekin aztertzea ere. Izan ere, Foru Komunitatean errepresio frankistatik ihes egin zuten nafar asko, gerra-fronterik izan ez zena, lehenik eta behin, Katalunian babestu ziren, eta hortik, azkenean, Frantziara igaro ziren gatazkaren amaieran.
Kataluniako Generalitatearen izenean, Ramon Esapadaler Justizia eta Kalitate Demokratikoko kontseilaria eta Xavier Menéndez Memoria Demokratikoko zuzendari nagusia izan dira. Nafarroako Gobernuaren ordezkaritzari dagokionez, Ollo presidenteordea buru dela, Martin Zabalza Memoria eta Bizikidetzako zuzendari nagusiak, Irati Goikoetxea Bizikidetza eta Giza Eskubideen Zerbitzuko zuzendariak eta José Miguel Gastón Nafarroako Memoriaren Institutuko zuzendariak osatu dute.
Erakunde arteko sinaduraren protokolo-ekitaldiaren ondoren, guztiek Atxiloketa zentroen Memoriala bisitatu dute Zezen-plazatik gertu, frankismoak errepresaliatutako biktimekin lotutako memoria-lekua. Testuinguru hori, terrorismoaren biktimekin eta funtzionario publikoen eta eskuin muturreko taldeen motibazio politikoko indarkeriaren biktimekin batera, Ollo lehendakariordeak zuzentzen duen departamentuak lan egiten duen hiru testuinguru biktimologikoetako bat da.
Ollok Espadaler kontseilariari adierazi dio garrantzitsua dela «Memoriaren asmo handiko politika publikoak bultzatzeko urratsak ematen jarraitzea – are gehiago Estatuko eta nazioarteko egungo testuinguruan–, azken batean, frankismoaren biktima errepresaliatuak izan zirenek zituzten balioak berrezartzeko, hala nola askatasuna, berdintasuna, justizia, ekitatea, elkartasuna edo giza eskubideak».
Biktimekiko konpromiso irmoa
Ollok gogorarazi duenez, Nafarroa bat dator Kataluniak «biktimen memoriarekin benetako konpromiso irmoa izatearekin, eta, beraz, prest gaude esperientziak partekatzen jarraitzeko, zalantzarik gabe, bi lurraldeok bultzatzen ari garen lana are gehiago aberasteko, gertatutakoa zorroztasunez ezagutzera bideratuta, berriro gerta ez dadin. Ezagutza hori belaunaldi berrietara iritsi behar da bereziki, Europan erreferenteak diren programekin, hala nola «Memoriadun Eskolak», gizarte berri bat eraikitzeaz ari bagara. Desmemoriatik ihes egingo duen gizartea, gizarte justuagoa, etikoagoa eta demokratikoagoa. Memoria ez da iraganeko kontua, etorkizuneko kontua baizik «, zehaztu du, eta herrialdean dagoen eta nazioartean kutsu ukatzailea eta inboluzionista duen egungo olatu erreakzionarioari aurre egiteko beharraz ohartarazi du Ollok.
Bestalde, Ramon Espadaler kontseilariak adierazi duenez, «akordio honek helburu partekatu batean aurrera egiteko balio behar du: memoria demokratikoaren politika publiko sendo bat sustatzea, beste inoiz ez bezala. Orain arte egin dugun elkarlanari balioa eman nahi diot; adibidez, errepresaliatuen gorpuzkiak identifikatzearen alde egin den lanari. Lan horri esker, familiek dolua behar bezala itxi dezakete. Nire ustez, gainera, gaur egungo testuinguruan –Europak eta Mendebaldeak beren demokrazientzako arriskuei aurre egiten dieten testuinguruan–, egokia da gazteenei gertatu zena transmititzea, inoiz gehiago errepikatu behar ez dena. Ziur nago gure lankidetzak eta esperientzia-trukeak bi administrazioen memoria-politikak aberastuko dituela».
Nafarroako Justizia Zuzendaritza Nagusiarekin Bilera
Era berean, Kataluniako ordezkaritzak bilera bat izan du Maite Arenaza Foru Exekutiboko Justiziako zuzendari nagusiarekin eta Martín Elcano Giza Baliabideen eta Bulego Judizial eta Fiskalaren Zerbitzuko zuzendariarekin. Bilera horretan, bi administrazioentzako gai komunak jorratu dira, hala nola Justizia Zerbitzu Publikoaren Eraginkortasunaren Legearen ezarpenaren bilakaera bi erkidegoetan.
Ildo horretan, Nafarroan aipatu da gobernuak lan handia egin duela arauaren xedapenak Foru Komunitatera egokitzeko, urte hasieran onartu baitzen. Horrela, uztailaren 1etik Agoitz, Lizarra, Tafalla eta Tuterako barruti judizialetako Instantzia Auzitegiak eta Justizia Bulegoak ezarrita daude jada, eta abenduaren 31rako Iruñekoan gauza bera egitea aurreikusten da.
Zehazki, egindako ekintza nagusiak xehatu ditu Arenazak, hala nola lau barruti judizialetara egindako bisitak, legearen ezarpena in situ ikusteko; Avantius kudeaketa prozesaleko sistemaren bertsio berri bat garatzea, aurreikusitako aldaketetara egokitzeko; araua ezarri den lau alderdi horietan lanpostuak birkokatzea, antolaketa-eredu berriaren arabera, eta prestakuntza-saioak ematea Justizia Bulegoetako langileentzat udalerrian eta kidego orokorretan, JELetan eta magistratuetan, Avantius-en eguneratzeei buruz eta egitura orokor berriaren dibulgazio-saioei buruz.
Halaber, zuzendari nagusiak azpimarratu du Nafarroako Gobernuak konpromisoa hartu duela justizia herritarrengana hurbiltzeko, zerbitzu horiek eskuragarriagoak izateko eta izapideak berme juridiko osoekin arintzeko, abokatuen eta magistratuen laguntza izanik aldaketak garaiz eta arrakastaz egiteko.
